verdiepend artikel
Therapeutische massage als fysiologische interventie
‘Toch kun je niet volledig herstellen als je je niet veilig voelt in je eigen lichaam. Daarom moedig ik al mijn patiënten aan om deel te nemen aan één of andere vorm van lichaamswerk, of dat nu therapeutische massage is, de Feldenkrais methode of craniosacraal therapie.’
Bessel van der Kolk
Vicieuze relatie
Het is bijna onmogelijk om traumatische gebeurtenissen onder woorden te brengen, voor iedereen. Het onderdrukken en verbergen van je diepste gevoelens kost energie. Het zoeken naar woorden die het verhaal kunnen vormen, die de angst, het verdriet of de schaamte kunnen duiden, is een onderdeel van het herstel. Het rationele, uitvoerende brein drukt zich uit via gedachten en is er goed in om ons te helpen begrijpen waar gevoelens vandaan komen. Een psychologische aanpak (gericht op de cortex) kan bijdragen om patronen en blokkerende kernovertuigingen aan te pakken, om ingewikkelde gevoelens onder te woorden brengen, te delen en er erkenning voor te krijgen. Traumawetenschapper Bessel van der Kolk is stellig als het gaat om het doorbreken van de vicieuze relatie tussen PTSS en verslavingsproblemen:
’Er zijn slechts twee mogelijkheden om een einde te maken aan deze oneindige cirkel: door de symptomen van PTSS aan te pakken met methoden zoals EMDR, of door de hyperarousal te behandelen die zowel bij PTSS hoort als bij ontwenning van medicijnen, drugs en alcohol.’
EMDR
EMDR is een typisch neurologische interventie in het diepere brein. EMDR kan een cruciale ondersteuning bieden door de associaties (waar je met CGT niet bij kan) en het anders borgen in de amygdala. EMDR kan ervaringen geven die net zo intens en levensecht zijn als je flashback en toch raak je er niet gegijzeld door de gevoelens die het oproept, dit in tegenstelling tot flashbacks. EMDR maakt het razendsnel mogelijk – door het ontgrendelen van associatieve processen – om in kleine, gedoseerde stukjes veilig de sporen van je trauma aan te gaan en stelt in staat om die ervaringen vanuit een andere invalshoek te bekijken, zonder verbale interactie met een andere persoon. Oftewel: EMDR helpt om tot een gevoel van ‘een afgerond verhaal’ te kunnen komen, zonder over de details te spreken. Onderzoek heeft laten zien dat EMDR (in acht tot tien sessies) een gerichte trauma specifieke behandeling is voor PTSS, veel doeltreffender dan medicatie. Onderzoek laat ook zien dat acht tot tien sessies EMDR bij ontwikkeltrauma zelden voldoende zijn om de erfenis van langdurig trauma – de gevolgen van verraad, eenzaamheid of verwaarlozing- te doen verdwijnen. Dit is verklaarbaar doordat chronische trauma’s in de kindertijd leiden tot andere mentale en fysiologische adaptaties dan opzichzelfstaande traumatische gebeurtenissen tijdens de volwassenheid. EMDR heeft –zowel bij PTSS als bij ontwikkeltrauma- blijkbaar het unieke vermogen om –zonder er specifiek naar te zoeken- een reeks schijnbaar ongerelateerde gewaarwordingen, emoties, beelden en gedachten te combineren met de oorspronkelijke herinnering. Deze manier van oude informatie bij elkaar brengen in ‘nieuwe verpakkingen’ -via het associatieve brein(!!)- is misschien wel precies de manier waarop we ook gewone, niet traumatische, dagelijkse ervaringen integreren. EMDR is een reis in je geest van ongerelateerde scènes naar berusting.
Therapeutische massage
Therapeutische massage is een typische fysiologische interventie, in dieper bindweefsel. Het ondersteunt de remming van stresssystemen en is gericht op het onderste deel van het brein. Ook therapeutische massage heeft op een eigen unieke manier het vermogen om de ‘oude informatie’ (hyperarousal) in het lichaam bij elkaar te brengen in een nieuwe verpakking (gezond arousal). Elk mens is genetisch uitgerust met een zelfgenezend vermogen. Voorbeeldje: je breek je arm, je krijgt gips. Cognitief kun jij niet aansturen dat jouw breuk heelt, het lichaam weet en doet dit zelf. Therapeutische massage werkt net zo: het is -net als gips- een tijdelijke, effectieve ondersteuning voor het lichaam om zélf beter te worden.
Een toename van positieve fysieke gewaarwordingen kan direct in verband worden gebracht met de afname aan negatieve gedachten. Het is duidelijk dat ons brein voldoende fysieke prikkels nodig heeft om te functioneren. Bij gebrek aan stimuli van buitenaf creëert het brein zijn eigen stimuli. Het idee om alternatieve, fysieke interventie te koppelen aan psychotherapeutische gesprekken en EMDR biedt een meer holistische mogelijkheid van traumaverwerking. Voor degenen onder ons die getraumatiseerd zijn is het goed om te beseffen dat therapeutische massage uitdagend kan zijn. Het kan even duren voordat je voldoende vertrouwen hebt om beetje bij beetje iets van de innerlijke ervaring toe te laten. Neem het zoals het komt.
Door massage verstoor je de huidige fysiologische chaos, de onevenwichtigheid, waardoor het lichaam de gelegenheid krijgt om zélf te herstellen om een nieuw fysiologisch, dynamisch evenwicht te zoeken en te vinden. Gezonde arousal is de basis voor gezond functioneren. Therapeutische massage draagt bij aan een verbeterde spiertonus, hartritmevariabiliteit, ademhaling, peristaltiek, hormoonhuishouding en neurotransmitterhuishouding; het heeft een positieve invloed op de homeostase.
Kernversterking
Therapeutische massage draagt wezenlijk bij activering van de hippocampus en de prefrontale cortex, aan zelfbewustzijn en interoceptie. Leren opmerken welke spieren meer en minder gespannen zijn en ervaren hoe gespannen spieren door massage meer in de ontspanning kunnen komen, kan een begin zijn van een ritme van spanning naar ontspanning. Het proces van voorzichtig en gedoseerd naar de interne gewaarwordingen en traumatische herinneringen toe bewegen en dan weer vandaan, noemt traumawetenschapper Levine ‘pendulatie’. Zo kunnen de actietendensen voltooien. Betere doorbloeding in de hersenen zorgt ervoor dat de hersengebieden, waaronder de hippocampus en prefrontale cortex, positief beïnvloed worden. Dit heeft als gevolg dat de amygdala, onze rookmelder, beter geremd kan worden: het tot rust brengen van dit angstcentrum verminderd gerelateerde klachten en verbeterd uitvoerend functioneren. Massage kan ons zelfgevoel helpen verankeren in een vitale verbinding met ons lichaam en de ruimte in je eigen lichaam te ervaren.
Veerkracht is het product van zelfbeschikking; weten dat wat je doet het verschil kan maken. Ik kijk naar de veerkracht, naar wat de persoon aan creativiteit heeft neergezet om te overleven en ik gelóóf in de veerkracht van de persoon om ‘zichzelf te genezen’. In mijn praktijk werk ik samen met de cliënt aan het versterken van de fysieke kern. De combinatie van ‘kernversterking’, zowel psychisch, sociaal-emotioneel als fysiek, kan een gevoel geven van persoonlijke veiligheid en zelfbeschikking. Hierdoor kunnen ook spierherinneringen, die worden ervaren als storende fysieke reacties in het heden, meer naar een verleden worden geplaatst. Want met de klacht in het heden komt een cliënt immers bij mij. Door de kernversterking ontstaat er meer ruimte voor het heden en de toekomst.
Vitale veerkracht
Therapeutische massage kan een weg banen binnen traumaverwerking: gedoseerd bewegen tussen verkenning en veiligheid, tussen taal en lichaam, tussen (gestrest) het verleden herinneren en zich werkelijk (ontspannen) levend voelen in het hier en nu. Zodra je kalmer en nieuwsgierig wordt, de voorwaarde om te spelen en om te creëren, kun je teruggaan gaan naar dat gevoel in je pijnlijke schouder, in je vastzittende onderrug, de pijn in je buik. Wees niet verbaasd als er zich spontaan een herinnering aandient die op de een of andere manier te maken heeft met die schouder, onderrug of buik. Het je bewust worden van hoe je lichaam reageert op bepaalde emoties of herinneringen maakt het mogelijk om gewaarwordingen en impulsen vrij te maken die je ooit had geblokkeerd om te overleven. Om van trauma te kunnen herstellen moeten de geest én het zenuwstelsel én het lichaam ervan worden overtuigd dat het veilig is om ‘los te laten’. Dat gebeurt alleen als je je ook op een diep, innerlijk (fysiologisch) niveau veilig voelt en jezelf toestaat om dat gevoel van veiligheid te verbinden met de herinneringen aan onmacht in het verleden. Mijn rol als somatherapeut is om fysieke veiligheid te bieden, inclusief bescherming tegen schaamte, het gevoel berispt of veroordeeld te worden, en op die manier te kunnen ondersteunen om de moed op te brengen om de realiteit van wat er gebeurd is te kunnen verdragen, aan te gaan en te verwerken.
Therapeutische massage is werken aan het dynamisch evenwicht en aan het versterken van vitale veerkracht. Cliënten worden in de gelegenheid gesteld om zelf beter te worden. Vanuit de holistische visie pleit ik voor de inzet van therapeutische massage in een integrale multidisciplinaire benadering bij trauma.
‘Loslaten betekent niet het verleden vergeten. Het gaat erom dat we de energie van het verleden loslaten, door er eerst naartoe te gaan.’
Peter Levine