verdiepend artikel
Trauma
Stress is wanneer je aanpassingsvermogen de aanpassingen die nodig zijn om goed te kunnen functioneren niet aan kan.
PTSS
Een (enkelvoudig) shocktrauma is een acute, eenmalige, heftige gebeurtenis en treedt op als we potentieel levensbedreigende gebeurtenissen meemaken die ons vermogen om doeltreffend te reageren lamleggen. Enkele voorbeelden van waaruit een shocktrauma kan ontwikkelen:
- Verkeersongeval
- Gewapende overval
- Verkrachting
- Natuurramp
- Oorlogssituaties
- Geweldsmisdrijf, et cetera
- Bepaalde medische ingrepen en/of verdoving
Hieruit kan zich het PostTraumatische StressStoornis (PTSS) ontwikkelen. Een posttraumatische stressstoornis is een trauma – of stressgerelateerde stoornis, als gevolg van een noodsituatie of een overweldigende gebeurtenis. Stress is wanneer je aanpassingsvermogen de aanpassingen die nodig zijn om goed te kunnen functioneren niet aan kan.De stress kan zich op verschillende manieren manifesteren:
- Rug – en nekklachten
- Slaapproblemen
- Geheugenverlies
- Nachtmerries
- Angst
- Depressie
- Hoofdpijn
- Woede uitbarstingen
- Emotionele verdoving
- Hyperactiviteit
- Vermijdingsgedrag (van stimulus associatie)
- Overgevoeligheid voor aanraking of geluid
- ‘Wervelwind’, in de zin van een ‘vol’ denkhoofd
- Verhoogde waakzaamheid, hyperalertheid
- Concentratieproblemen, snel afgeleid
- Flashbacks – onwillekeurig terugkerende herinneringen
- Het onvermogen om ervaringen opnieuw te combineren (één van de opvallendste kenmerken bij PTSS)
‘In onze samenleving worden de meest voorkomende trauma’s bij vrouwen en kinderen veroorzaakt door hun ouders of intieme partners… Dat elimineert de belangrijkste bescherming tegen traumatisering: beschermd worden door mensen die je liefhebt. Als de mensen tot wie je je van nature wendt voor zorg en bescherming je vrees aanjagen of je afwijzen, dan leer je om jezelf af te sluiten en te negeren wat je voelt.’
Bessel van der Kolk
CPTSS
Een ontwikkeltrauma, vroeg kinderlijk jeugdtrauma, of een Complexe PostTraumatische StressStoornis genoemd, kan bij kinderen/jongeren ontstaan vanuit herhalende of langdurige trauma’s in hun jeugd. Voorbeelden van veel voorkomende voorgaande gebeurtenissen zijn:
- Een foetaal trauma (in de baarmoeder)
- Een geboorte trauma
- Verlies van ouder(s) of ander familielid waarmee een hechte band bestaat
- Disfunctioneel gezin van herkomst
- Ziekte
- Bepaalde medische ingrepen en/of verdoving
- Lichamelijk letsel of een ongeluk.
- Seksueel-, emotioneel misbruik, ernstige verwaarlozing en mishandeling
- Getuige zijn van geweld of nare situatie
- Natuurrampen, zoals brand, aardbeving, overstroming
In dit artikel heb ik er bewust voor gekozen om als duiding van CPTSS vooral het begrip ‘ontwikkeltrauma’ te gebruiken, om het ontstaansverschil tussen CPTSS/Vroeg kinderlijk jeugdtrauma en PTSS bij volwassenen goed helder te houden.
Een jeugdtrauma of ontwikkeltrauma verschilt sterk van traumatische stress bij volwassenen die zich reeds volledig hebben gevormd, omdat jeugdtrauma de ontwikkeling van de geest en de hersenen van het kind/de jongere beïnvloedt. Een vroegkinderlijk jeugdtrauma kenmerkt zich door de langdurige en/of herhaalde angst en schrik op jonge leeftijd. Voor dit kind/deze jongere is er veel gevoel van beklemming geweest en weinig verlichting (van spanning).
Trauma’s in de jonge jaren verhinderen de juiste bedrading van zintuiglijke integratiesystemen. Langdurige en/of herhaalde overactiviteit van adrenaline- en noradrenalinesystemen op jonge leeftijd leidt tot ontwikkeltrauma, omdat het een te overweldigende stortvloed aan stress in het brein teweegbrengt. Neurale netwerken, neurotransmitternetwerken raken onderontwikkeld of slecht gereguleerd. Een CPTSS wordt dus door andere krachten veroorzaakt dan een PTSS.
Zelfregulatie
Veilige gehechtheid gecombineerd met het cultiveren van competenties zorgt voor een innerlijke beheersingsoriëntatie, de belangrijkste voorwaarde voor een gezonde coping stijl gedurende ons gehele leven. TENZIJ kinderen worden blootgesteld aan overweldigende gebeurtenissen (trauma) die het zelfregulatiesysteem aantasten, zullen ze deze fundamentele toestand van emotionele veiligheid gedurende hun leven behouden, en vormt het het sjabloon voor de relaties die ze aangaan.
Wanneer er geen passende steun, hulp of troost was voor het kind/de jongere, zal deze waarschijnlijk manieren (coping mechanismen) hebben gevonden om voor zichzelf te zorgen. Kinderen ontwikkelen altijd een coping stijl, die ervoor zorgt dat er op zijn minst aan een deel van hun behoeften tegemoet wordt gekomen. Aan de oppervlakte kunnen mensen met een ontwikkeltrauma anderen laten denken dat ze zich gepast gedragen, maar van binnen zijn ze veelal (fysiologisch) nog niet over hun trauma heen. Tot op zekere hoogte vallen hun klachten samen met die van mensen met PTSS -zoals bijvoorbeeld oorlogsveteranen-, maar ze zijn toch ook heel verschillend, omdat hun jeugdtrauma heeft verhinderd dat ze bepaalde mentale vaardigheden ontwikkelden die de volwassen mensen met PTSS klachten (zoals militairen) wel bezaten vóórdat ze hun trauma’s opliepen.
De symptomen kunnen wel sterk op elkaar lijken en ook met elkaar vervlochten zijn, omdat een ontwikkeltrauma kinderen/jongeren copingstijlen kan doen ontwikkelen die op latere leeftijd weer voor nieuwe (acute) trauma’s zorgen, als gevolg van bijvoorbeeld: toegeeflijkheid/grenzeloosheid/ aanpassingsgedrag in een relatie, ongepast zorgen voor….., zelfopoffering, onderwerping, meedogenloze normen en waarden, hoge eisen stellen, overmatig sporten/werken, zelfmedicatie (drugs, alcohol, etc.), eetproblemen, etc.
© RILEGS
‘In de loop der jaren heeft ons onderzoeksteam herhaaldelijk ondervonden dat chronische emotionele mishandeling en verwaarlozing net zulke verwoestende effecten kunnen hebben als lichamelijke mishandeling en seksueel misbruik.’
Bessel van der Kolk